Η Πινακοθήκη της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1975 και αποτέλεσε τον πρώτο οργανωμένο εικαστικό μουσειακό φορέα της πόλης, με σκοπό την προβολή και διάδοση της νεοελληνικής τέχνης, κυρίως της τέχνης του βορειοελλαδικού χώρου, και την παράλληλη αναβάθμιση της αισθητικής αγωγής και παιδείας του κοινού.

Η πινακοθήκη στεγάζεται στο Μέγαρο Θεάτρου της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, έργο του αρχιτέκτονα Βασ. Κασσάνδρα και καλύπτει προς το παρόν έκταση 500 τ.μ. του τελευταίου ορόφου του κτηρίου.

Κατά την πρώτη περίοδο λειτουργίας της (1975 – 1986) και σε συνεργασία με το Μορφωτικό ΄Ιδρυμα της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος παρουσιάσθηκαν σημαντικά έργα νεοελληνικής τέχνης από τη συλλογή του ομωνύμου ιδρύματος.

Κατά την περίοδο 1987 – 1995 το εκθεσιακό δυναμικό της πινακοθήκης συγκροτήθηκε από τα έργα της συλλογής της Ε.Μ.Σ. και της συλλογής του κ. Σωτ. Τσούκαλη, ενός από τους σημαντικότερους συλλέκτες της Θεσσαλονίκης. Η απόσυρση των έργων του συλλέκτη στα τέλη του 1995 οριοθετεί και την αφετηρία της τελευταίας περιόδου λειτουργίας της πινακοθήκης, κατά την οποία όλα τα παρουσιαζόμενα έργα ανήκουν στη συλλογή της Ε.Μ.Σ., που αριθμεί περί τα 300 έργα ζωγραφικής, γλυπτικής και χαρακτικής, Ελλήνων και μερικών ξένων καλλιτεχνών. Τα έργα της συλλογής προέρχονται από αγορές που πραγματοποίησε η πινακοθήκη κατά τα εικοσιδύο χρόνια της λειτουργίας της, από δωρεές των ίδιων των καλλιτεχνών προς την πινακοθήκη αλλά και από τα διάφορα κληροδοτήματα προς την Ε.Μ.Σ. κατά τη διάρκεια της άνω των πενήντα ετών λειτουργίας της. Παρά το γεγονός ότι η συλλογή της πινακοθήκης συγκροτήθηκε κατά τρόπο αποσπασματικό, ωστόσο παρέχει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να έλθει σε επαφή με τις σημαντικότερες τάσεις της τέχνης του 20ου αι., ιδιαιτέρως δε να έχει μια ικανοποιητική εικόνα της εικαστικής δημιουργίας του βορειοελλαδικού χώρου, αφού ο βασικός πυρήνας των έργων της συλλογής περιλαμβάνει καλλιτέχνες της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας.

Τέλος, οι συστηματικές ξεναγήσεις των σχολικών ομάδων που επισκέπτονται την πινακοθήκη και οι περιοδικές εκθέσεις – ατομικές και ομαδικές – μεγάλων δημιουργών της σύγχρονης ελληνικής τέχνης συμπληρώνουν τις δραστηριότητες της πινακοθήκης, η οποία επιθυμεί να καταστεί κέντρο επιμόρφωσης και ενημέρωσης του κοινού σε θέματα που σχετίζονται με τη σύγχρονη εικαστική δημιουργία.